-
1 каплап
нареч.кулька́ми, коро́бками (носить что-л.) -
2 каплап сөрү
с.-х. запаха́ть, перепаха́ть -
3 каплап алу
-
4 каплап китү
-
5 каплап кую
1) закры́ть, прикры́ть2) заве́сить, заде́лать (что-л., чем-л.) на́глухо3) загради́ть, заста́вить (чем-л.) (проход)4) опроки́нуть, поста́вить вверх дном ( чашку) -
6 каплау
перех.1) крыть, покрыва́ть/покры́ть || покры́тиеөй түбәсен шифер белән каплау — крыть кры́шу до́ма ши́фером
2) крыть, покрыва́ть/покры́ть; облицо́вывать/облицева́ть || покры́тие, облицо́вывание, облицо́вкасандыкны калай белән каплау — покры́ть сунду́к желе́зом
стеналарны мәрмәр белән каплау — облицева́ть сте́ны мра́мором
3) крыть, покрыва́ть/покры́ть, накла́дывать/наложи́ть (слой чего-л.) || покры́тие, накла́дываниечүлмәкне глазурь белән каплау — наложи́ть глазу́рь на горшо́к
картинаны лак белән каплау — покры́ть карти́ну ла́ком
4) покрыва́ть/покры́ть, накрыва́ть/накры́ть, укрыва́ть/укры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть, закрыва́ть/закры́ть || покры́тие, накры́тие, укры́тие, прикры́тиеаякларны одеял белән каплау — накры́ть но́ги одея́лом
китапларга газета каплау — закры́ть кни́ги газе́той
чәчне яулык белән каплау — прикры́ть во́лосы платко́м
чиләкне капкач белән каплау — закры́ть ведро́ кры́шкой
5) покрыва́ть/покры́ть, оку́тывать/оку́тать, завола́кивать/заволо́чь || покры́тиеболытлар күк йөзен каплады — ту́чи заволокли́ не́бо
бөтен нәрсәне томан каплады — всё оку́тано тума́ном
күзне яшь каплады — глаза́ заволокли́ слёзы
6) крыть, покрыва́ть/покры́ть, устила́ть/устла́ть, усе́ивать/усе́ять (чем-л.) || покры́тие, усти́лкабакчаны сары яфраклар каплаган — сад усе́ян жёлтыми ли́стьями
өй түбәсен чык каплаган — кры́ша до́ма покры́та росо́й
җир өстен ап-ак кар каплаган — пове́рхность земли́ у́стлана бе́лым-пребе́лым сне́гом
битен сакал каплаган — лицо́ покры́то бородо́й
7) покрыва́ть/покры́ть, выступа́ть/вы́ступить, появля́ться/появи́ться (на лице, щеках) || покры́тие, появле́ниемаңгайны тирән җыерчыклар каплаган — на лбу его́ появи́лись глубо́кие морщи́ны
тәнне каз тәне каплады — на те́ле вы́ступила гуси́ная ко́жа
8) закрыва́ть/закры́ть, загора́живать/загороди́ть, загражда́ть/загради́ть, прегражда́ть/прегради́ть || закры́тие, загора́живание, загражде́ние, прегражде́ниеюлны каплау — закры́ть доро́гу
урамның ике башын да каплау — загороди́ть о́ба конца́ у́лицы
9) закрыва́ть/закры́ть, заслоня́ть/заслони́ть, загора́живать/загороди́ть (чем-л. от кого, чего-л.) || закры́тие, засло́н, загора́живаниеана баласын гәүдәсе белән каплады — мать закры́ла ребёнка свои́м те́лом
баш белән утны каплау — заслони́ть голово́й свет
битне куллар белән каплау — закры́ть лицо́ рука́ми
10) закрыва́ть/закры́ть, занаве́шивать/занаве́сить, заве́шивать/заве́сить (чем-л.) || закры́тие, занаве́шиваниеишекне одеял белән каплау — закры́ть дверь одея́лом
лампаны газета белән каплау — заве́сить ла́мпу газе́той
тәрәзәне пәрдә белән каплау — занаве́сить што́рой окно́
11) покрыва́ть/покры́ть, глуши́ть, заглуши́ть ( о звуках)сөйләүченең сүзләрен көлү каплады — смех покры́л слова́ расска́зчика
давыл бөтен тавышларны каплады — бу́ря заглуши́ла все зву́ки
12) завола́кивать/заволо́чь, обвола́кивать/обволо́чь ( о тучах)13) перен. покрыва́ть/покры́ть, гаси́ть, погаси́ть, возмеща́ть/возмести́ть, компенси́ровать, восполня́ть/воспо́лнить, искупа́ть/искупи́ть || покры́тие, возмеще́ние, компенса́ция, искупле́ниеюл расходларын каплау — возмести́ть доро́жные расхо́ды
җитмәүчелекне каплау — погаси́ть недоста́чу
бурычларны каплау — покры́ть долги́
югалтуларны каплау — компенси́ровать поте́ри
14) перен. покрыва́ть/покры́ть, скрыва́ть/скры́ть, укрыва́ть/укры́ть (что-л., кого-л.); прикрыва́ть/прикры́ть || покры́тие, скры́тие, укры́тиеҗинаятьне каплау — покры́ть преступле́ние
кимчелекләрне каплау — скрыва́ть недоста́тки
кемнеңдер ялганын каплау — прикры́ть (чей-л.)обма́н
15) перен. охва́тывать/охвати́ть, захва́тывать/захвати́ть, распространя́ться/распространи́ться (на кого-л., что-л.) || охва́тывание, захва́тывание, захва́т, распростране́ниеут бөтен бинаны каплады — ого́нь распространи́лся на всё зда́ние
илне кризис куркынычы каплады — страну́ охвати́л страх кри́зиса
16) перен. покрыва́ть/покры́ть, охва́тывать/охвати́ть, оку́тывать/оку́тать, заполня́ть/запо́лнить (о заре, мраке, темноте и т. п.)тирә-юньне караңгылык каплады — темнота́ оку́тала окре́стность
өйне кайгы каплады — го́ре запо́лнило дом
17) воен. прикрыва́ть/прикры́ть, ста́вить/поста́вить засло́н || прикры́тие, засло́нкаплау группасы — гру́ппа прикры́тия
пехота һөҗүмен артиллерия уты белән каплау — прикры́ть артиллери́йским огнём наступле́ние пехо́ты
18)а) перевёртывать/переверну́ть, опроки́дывать/опроки́нуть, поста́вить вверх дном || перевёртывание, опроки́дываниекисмәкләрне әйләндереп каплау — бо́чки поста́вить вверх дном
чынаякны тәлинкәгә каплау — опроки́нуть ча́шку на блю́дце
б) перен. опроки́дывать/опроки́нуть, выпива́ть/вы́пить, вылива́ть/вы́лить ( содержимое посуды) || опроки́дываниеәйтерсең, өстемә бер чиләк салкын су капладылар — как бу́дто на меня́ вы́лили ведро́ холо́дной воды́
19) закрыва́ть/закры́ть, зажима́ть/зажа́ть, затыка́ть/заткну́ть || закры́тие, зажа́тиесм. тж. томалауколакларны каплау — заткну́ть у́ши
авызны каплап иснәү — зева́ть, закры́в (прикры́в) рот
20) крыть, покры́ть ( в карточных играх)туз белән каплау — крыть тузо́м
•- каплап китү
- каплап кую
- каплап сөрү••каплап калдыру — замя́ть (дело, недостатки)
каплап калу — скрыва́ть/скрыть, укрыва́ть/укры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть
-
7 болыт
I сущ.1) о́блако, ту́ча || о́блачный, тучево́йкар, яңгыр болыты — сне́жная, дождева́я ту́ча
ак болытлар — бе́лые ту́чи
яшенле болыт — грозова́я ту́ча
кара болыт якыная — надвига́ется чёрная ту́ча
болыт каплап алу — покрыва́ться облака́ми
болыт дулкыннары — о́блачные (тучевы́е) во́лны
болыт күләгәсе — тучева́я тень
2) перен.; чаще с прил. кара о чём-л. омрачающем жизнь, несущем огорчение, беспокойство о́блако, ту́чаикесенең мөнәсәбәтендә кара болыт үтте — в их отноше́ниях пробежа́ла чёрная ту́ча
якты көннәрне болыт каплады — све́тлые дни бы́ли омрачены́ ту́чами
3) перен. о́чень большо́е коли́чество, о́чень мно́го, мно́жество, вели́кое мно́жество; облака́, ту́ча, ма́сса (пара, дыма, снега и т. п.)тузан болыты — о́блако пы́ли, пы́льное о́блако
халык болыты — вели́кое мно́жество люде́й
•- болытлар астында
- болытлар астындагы••II сущ.болыт кебек (болыт сыман; болыт шикелле) — ту́ча ту́чей, сло́вно ту́ча, о́чень мра́чный, хму́рый
1) зоол. бодя́га ( пресноводная губка)2) спец. гу́бка3) гу́бка (изготовляемое из резины, синтетики, пористое упругое изделие, употребляющееся при мытье) -
8 итәк
сущ.1) подо́лкуш итәк — подо́л с вола́ном
айны итәк белән каплап булмый — (посл.) ши́ла в мешке́ не утаи́шь (букв. луну́ подо́лом не прикро́ешь)
2) пола́ (шубы, пальто, пиджака, сюртука)тик утырганчы, тун итәген уа тор — (посл.) (букв. чем сиде́ть сложа́ ру́ки, размина́й по́лы шу́бы)
3) край, подо́л (одеяла, покрывала)брезент итәген күтәреп куйды — он по́днял край брезе́нта
4) диал. ю́бкакрахмалланган итәк — накрахма́ленная ю́бка
5) подо́л, пе́ред ( единица измерения)бер итәк чикләвек — це́лый подо́л оре́хов
6) подо́шва, подно́жие (скалы, монумента)тау итәге — подо́шва горы́; подно́жие горы́; предго́рье
7) у́стье, низо́вьеелга итәгендәге камышлар — камышо́вые за́росли в низо́вьях реки́
8) край, окра́инаурман итәге — край ле́са, опу́шка
офык итәге — небоскло́н, горизо́нт
9) коле́нибаланы итәгенә утыртты — ребёнка посади́л на коле́ни
•- итәк тоту••итәге җиргә тимәү — держа́ться бо́дро (букв. не дава́ть свои́м по́лам каса́ться земли́)
итәгенә ут капкандай — как угоре́лый
итәк асты — подпо́льный, та́йный
итәк асты сәүдәсе — подпо́льная торго́вля
итәк астыннан ут йөртү — подстрека́ть, провоци́ровать, се́ять сму́ту
итәк белән җитәк — неразлу́чные друзья́; не разле́й вода́
итәк кисеп җиң ялгау — три́шкин кафта́н (букв. отре́зать по́лы, что́бы наста́вить рукава́)
итәккә басу — наступа́ть на пя́тки
итәккә тагылу (ябышып йөрү) — держа́ться (уцепи́ться) за подо́л
итәкне җыештыру (җыйнау; җыю) — см. итәк-чабуны җыю
- итәк тулыитәктән тоту — держа́ть за́ ноги
-
9 караңгыландыру
перех.1) затемня́ть/затемни́ть, загора́живать/загороди́ть, заслоня́ть/заслони́ть свет || затемне́ниетөтен һаваны караңгыландырды — дым затемни́л не́бо
шкаф утны караңгыландыра — шкаф загора́живает свет
2) затемня́ть/затемни́ть || затемне́ниетәрәзәләрне каплап бүлмәне караңгыландыру — занаве́сив о́кна, затемни́ть ко́мнату
3) перен. омрача́ть/омрачи́тьякты көнне караңгыландырма — не омрача́й све́тлого дня
-
10 карачкыл
1. прил.1) тёмный, чёрныйкүк йөзен карачкыл болытлар каплап алган — не́бо покры́ли чёрные ту́чи
2) сму́глый, черня́вый; черноли́цый2. сущ.карачкыл йөз — сму́глое лицо́
не́что чёрное, тёмное очерта́ние, тёмный силуэ́ттирә-якта әллә нинди карачкыллар күренә — вокру́г видне́ются каки́е-то тёмные силуэ́ты
-
11 кую
перех.1) класть, ста́вить, поста́вить; класть, положи́ть (куда, как)бастырып кую — ста́вить стоймя́
яткырып кую — класть горизонта́льно
аркылы кую — класть, положи́ть поперёк
урынына кую — ста́вить, класть на (своё) ме́сто
кулын күкрәгенә куеп — положа́ ру́ку на грудь (на се́рдце)
чәйнекне плитәгә кую — ста́вить ча́йник на плиту́
китапны өстәлгә кую — положи́ть кни́гу на стол
2) помеща́ть/помести́ть; ста́вить, поста́вить || помеще́ние ( куда)арбаны лапаска кую — ста́вить теле́гу под наве́с
3) размеща́ть/размести́ть || размеще́ниепулемётларны флангларга кую — размеща́ть пулемёты по фла́нгам
4) дева́ть/деть ( в вопросах)кая куйдың? — куда́ дел (подева́л)?
5) приставля́ть/приста́вить, приложи́ть ( телефонную трубку к уху)6) возложи́ть || возложе́ниепьедесталга чәчәкләр кую — возложи́ть цветы́ на пьедеста́л
7) вставля́ть/вста́вить || вста́вка (стекло в раму; искусственные зубы и т. п.); влага́ть/вложи́ть || вложе́ние8) прила́живать/прила́дить || прила́живание; приде́лывать/приде́лать || приде́лывание; прикрепля́ть/прикрепи́ть || прикрепле́ниеишеккә эчке йозак кую — приде́лать к две́ри вну́тренний замо́к
чиләккә тотка кую — прикрепи́ть к ведру́ ду́жку
9) подкла́дывать/подложи́ть || подкла́дывание (опоры, подушки)10) ста́вить/поста́витьа) копну́, скирду́; дом, ба́шню, ста́туюб) карау́л, часово́гов) (... итеп кую) кем-ли́бо (начальником, директором, заведующим)г) те́сто на броже́ние; котёл на ого́ньд) конце́рт, пье́су, реко́рд, мате) по́дпись; печа́ть, штампж) то́чку, запяту́ю; отме́ткуз) оце́нкии) вопро́с, пробле́мук) усло́вие; цельл) поря́док, режи́мм) на́ кон, на пари́н) на рассмотре́ние, обсужде́ние, голосова́ние11) ( нәрсәгә кую) оставля́ть/оста́вить, ста́вить || оставле́ние (под воздействием чего-л.)агымга кую — пусти́ть на самотёк, пусти́ть по тече́нию ( плот)
утка кую — ста́вить на ого́нь
җилгә кую — прове́трить
12) выставля́ть/вы́ставить || выставле́ние на...сатуга кую — вы́ставить на прода́жу
13) в разн. знач. прикла́дывать/приложи́ть || приложе́ниегамәлгә (эшкә) кую — заде́йствовать; приложи́ть к де́лу (де́йствию)
белем һәм көч куеп — приложи́в зна́ния и си́лы
14) разг. определя́ть, назнача́ть || определе́ние, назначе́ние ( в определённом размере)хакын илле сум кую — определи́ть це́ну в пятьдеся́т рубле́й
15) почита́ть/поче́сть, засчита́ть, счесть за...үзен зурга кую — стро́ить из себя́ ши́шку
16) см. кушу IIIисем кую — нарече́ние и́менем
17)а) оставля́ть/оста́вить; прекраща́ть/прекрати́ть (какое-л. дело, привычку, занятие и т. п.)куегызчы әле шуны — да оста́вьте же э́то
мин моны болай гына куймам — я э́то так про́сто не оста́влю
б) броса́ть/бро́ситькуйсаңчы шул гадәтеңне — брось, пожа́луйста, э́ту свою́ ( нехорошую) привы́чку
19) вспом. гл.а)бәйләп кую — ( крепко) привяза́ть (к чему-л., чем-л.)
борып кую — закрути́ть
каплап кую — накры́ть, закры́ть ( крышкой)
б)хисаплап кую — (зара́нее) подсчита́ть
әйтеп кую — заблаговре́менно предостерега́ть, предупрежда́ть;
в)мәче майны ашап куйган — ко́шка ( воровски) съе́ла ма́сло
г)кычкырып кую — вскри́кнуть
сикереп кую — подпры́гнуть
20) вспом. гл.ясаган да куйган — взял и сде́лал; вот так и сде́лал; сде́лал и был тако́в
шулай дип уйлады да куйды — реши́л что так, и бо́льше к э́тому вопро́су не возвраща́лся
әйтеп тә куйды — уже́ и вы́сказал; сра́зу и вы́сказался ( недолго думая)
•- куеп китү
- куеп тору
- куеп чыгу••(дип) куйыйк, ди — поло́жим, что; усло́вимся, что; пусть (дано́)
- куй инде
См. также в других словарях:
басу — I. и. Культуралы үсемлекләр үстерелә торган җир мәйданы, иген кыры. Иген кырының аерым бер иген үскән өлеше үлән басуы. БАСУ КАПКАСЫ – Авылдан кырга чыгу юлларында корылган капка, кыр капкасы. II. БАСУ – ф. 1. Аякка калкыну, вертикаль хәлгә килү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
клапан — 1. Нин. б. механизмда газ, пар, сыеклык юлын каплап тора торган япкыч, каплавыч 2. Тынлы музыка коралы корпусындагы тишекне ябып, ачып тора торган капкач. Тын өреп чыгара торган тишекне каплап торучы планка, шуны ача яба торган клавиш төймәсе 3.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пәрдә — 1. Берәр нәрсәне каплап яки аерып тору өчен юка тукыма кисәге 2. Элекке заманда йөз каплау өчен хатын кыз эшләпәсенә беркетелгән үтә күренмәле юка челтәр, тукыма кисәге; вуаль 3. Сәхнәне тамашачылар залыннан аера торган зур чаршау 4. Драма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төрү — ф. 1. Берәр нәрсәне кат кат бөкләү, бөтерү 2. Тәмәкене тартыр өчен кәгазь кисәгенә салып, тыгыз итеп бөтереп, нечкә, кыска челем ясау 3. Берәр нәрсәне кәгазьгә, чүпрәккә һ. б. ш. урау. Шундый эш өчен ярарлык төрү кәгазе 4. Берәр кешене материал,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тышча — 1. Төрле формадагы куышлыкның юка каты тышы, сүрүе 2. биол. Күзәнәк эчендәге терек матдәне тышкы яктан каплап торган юка яры. Гомумән терек матдәне тыштан каплап торган яры … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чолгавыч — иск. Кайбер аяк киемнәре (мәс. итек) эченнән аякка урау өчен тукыма кисәге аяк чуы. II. ЧОЛГАУ – ф. 1. Берәр нәрсә (чүпрәк, тукыма һ. б. белән урау, чорнау, төрү 2. Берәр кеше яки нәрсә тирәсенә килеп туплану, аны әйләндереп алу 3. Берәр нәрсә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чу — иск. Кайбер аяк киемнәре (мәс. итек) эченнән аякка урау өчен тукыма кисәге аяк чуы. II. ЧОЛГАУ – ф. 1. Берәр нәрсә (чүпрәк, тукыма һ. б. белән урау, чорнау, төрү 2. Берәр кеше яки нәрсә тирәсенә килеп туплану, аны әйләндереп алу 3. Берәр нәрсә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ябу — I. 1. (Ишекне, тәрәзә капкачын, капканы һ. б. ш.) этәреп, ачыклыкны каплау. Капкачын төшереп, өстен каплап, япманы этәреп һ. б. ш. юл белән нәр. б. эчке ягын күренмәслек итеп томалау. Нәр. б. өстенә япма, түбә ясау 2. Кемнең яки нәрсәнең өстенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
артъяпма — Хатын кызларның баш киеменә ялгап ясалган һәм чәч толымын каплап торучы бизәнү әйбере … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ачу — I. ф. 1. Нәр. б. капкачын, каплаган нәрсәсен күтәреп яки читкә алып, этәреп эчен карарга, әйбер алырга мөмкинлек булдыру. Ябылган, пичәтләнгән нәрсәләрнең капкачын, бөкесен һ. б. ш. алу 2. (Ишек, капка һ. б. ш. ны) як якка яки читкә этәреп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйтмешли — КЕМ ӘЙТМЕШЛИ – рәв. Әйткәнчә (2) кем әйтмешли, ил авызын каплап булмый … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге